Category Archives: Historia
1 lis 2012: Droga do Europy
Obraz: Smalschip i dwa holenderskie statki wschodnioindyjskie kotwiczą; autor: Hendrik-Jacobsz Dubbels
Herbata pochodzi z Chin, a pierwsze jej wzmianki sięgają do około 2700 roku przed Chrystusem. Pomimo tak długiego czasu istnienia napoju, dopiero od V wieku po Chrystusie rozpoczęto jej handel zagranicą. Początki handlu zagranicznego herbatą ograniczały się do rynków państw obrzeżnych, tj. Mongolii, Korei, Japonii, Tybetu, Indii, a później nawet do Tajlandii. Jednak dziś skupimy się na tym, co nas bardziej interesuje, tj. okresie ekspansji kultury herbaty na resztę globu – od momentu, gdy pierwsze skrzynki herbaty dotarły do Europy.
Po raz pierwszy herbata dotarła do Starego Kontynentu pod koniec XVI w. podczas ekspansji Rosji na Syberię. W ten sposób tajemniczy napój został przez nich przypadkowo odkryty i przewieziony do Moskwy na dwór carski. Nie był to napój dostępny dla wszystkich osób, lecz ograniczony do wyższych sfer rosyjskich. Prawdziwa ekspansja kultury herbacianej w Europie rozpoczeła się w epoce kolonializmu w XVII w.
Na całym świecie oficjalnie uznaje się, że import herbaty do Europy zapoczątkowali Holendrzy w roku 1610 (aczkolwiek Portugalczycy z tym spierają się). W tamtym czasie Holenderska Kompania Wschodnioindyjska prowadziła handel z Azją Południowo-Wschodnią i jako pierwsi przywieźli na swoich statkach handlowych herbatę w hurtowych ilościach. Nowa moda kosztowania egzotycznego napoju szybko się przyjęła wśród holenderskiej arystokracji. Zachwycali się nad jej smakiem, uważali, że jest szlachetna, dobrze świadczy o guście pijącego. Wkrótce za nową modą podążyły Francja i Wielka Brytania.
Pomimo tego, że herbata jednoznacznie kojarzy się nam z Anglią, to nie Anglicy jako pierwsi sprowadzili herbatę do Europy. Anglicy po raz pierwszy mieli styczność z herbatą dopiero w latach pięćdziesiątych XVII w., a więc cztery dekady po przybyciu pierwszych skrzynek z herbatą do Holandii. Wielka Brytania od 1600 r. posiadała kontakty handlowe z Azją, jednak ich głównym partnerem handlowym nie były Chiny, lecz Indie. Wówczas Hindusi nie posiadali jeszcze zwyczaju picia herbaty, aż do czasu odkrycia w XIX w. dziko rosnących krzewów camelia sinensis w hinduskim regionie Assam przez Roberta Bruce’a.
W roku 1662 księżniczka portugalska Katarzyna Braganca poślubiła króla Wielkiej Brytanii Karola II. Wśród wielu rzeczy, których zabrała ze sobą w czasie wyjazdu, znalazło się dużo suszu herbacianego i białego cukru. Księżniczka Katarzyna miała w zwyczaju wsypywanie dużych ilości cukru do herbaty. Pod wpływem zwyczaju nowo zaślubionej królowej, taki styl picia herbaty szybko przypadł do gustu arystokracji angielskiej, otwierając nowy rozdział w rozwoju kultury herbacianej.
Niedługo potem doszło do drastycznego oziębienia stosunków międzynarodowych między Wielką Brytanią a Holandią. Źródłem konfliktu było niezadowolenie dworu londyńskiego wobec monopolu Holendrów na handel herbatą. W rezultacie doszło do wojny między obydwoma królestwami. W czasie najzażartszych walk w 1669 r., Wielka Brytania proklamowała nałożenie embargo na wszelki import herbaty z Holandii. Ostatecznie król Karol II, wsparty przez Ludwika XIV, pokonał Holandię i przejął cały ich handel herbaty w Azji – dodatkowo ustanowił nowy szlak handlowy z Chinami, w rezultacie Europa uzyskała bezpośredni dostęp do producenta herbaty.
Przez cały okres kolonializmu herbata cieszyła się ogromnym uwielbieniem wśród arystokracji europejskiej. Pomimo, że sporadycznie pojawiały się czcze oskarżenia sceptyków o niezdrowym wpływie herbaty na zdrowie, jej popularność nie spadała. Jej unikalny aromat podbijał serca smakoszy kolejnych państw europejskich i amerykańskich. Z czasem jej obecność przeniknęła do pozostałych warstw społecznych, przy czym największe zasługi należą się Thomasowi Liptonowi za spopularyzowanie picia herbaty i ułatwiając wszystkim dostęp do niej.
Jeśli Ci się podobał post, podziel się nim na portalach społecznościowych. Będzie to najlepsza gratyfikacja dla autora za jego pracę.
1 lis 2012: Dawno, dawno temu… czyli geneza herbaty
Epoka rozkwitu Chin: dynastia Song. Obraz: Qingming Shang He Tu (tłum. własne: wzdłuż rzeki w święto Qingming), autor: Zhang Zeduan
Herbata pochodzi z Chin, a jej historia sięga tysięcy lat wstecz, zanim ktokolwiek słyszał o Ameryce lub wyprawach krzyżowych. Jednak od kiedy Chińczycy zaczęli pić herbatę? Przyjęło się, że to mityczny cesarz Shennong (czyt. szen nong) około 2700 roku przed Chrystusem przypadkowo odkrył ten napój. W jednym z najstarszych pism ziołolecznictwa chińskiego Manuskrypt Ziół istnieje zapis: “Shennong wypróbował setki gatunków ziół, każdego dnia zatruwał się siedemdziesiąt dwa razy, a herbata była jego antidotum”. Cóż, legenda brzmi fantastycznie, gdyż w świecie rzeczywistym nikt nie przeżyłby 72 zatruć na dobę.
W praktyce historia dzisiejszej kultury herbacianej sięga daleko do czasów antycznych Chin. Za Okresu Wiosen i Jesieni oraz Okresu Walczących Królestw (770 r. p.n.e. – 221 r. p.n.e.) istniał już zwyczaj picia herbaty. Jej produkcja wówczas pochodziła głównie z południowych regionów kraju, gdzie temperatura i wilgotność jest przychylna do rozwoju tych roślin, a pierwszy udokumentowany zapis o miejscu jej pochodzenia mówiło o dzisiejszej prowincji Sichuan (czyt. syczuan) – regionu dziś słynnego z ostrych potraw, pand i pięknych kobiet. Przełomowym momentem rozwoju kultury herbaty w starożytności była Zachodnia Dynastia Han (206 r. p.n.e. – 24 r. n.e.). Wówczas herbata nabrała charakteru dobra handlowego, a jej picie stało się modne. Jak każda moda, również i herbata wymusiła na rzemieślnikach stworzenie specjalistycznych akcesoriów i naczyń uzupełniających wrażenia estetyczne. Pojawiły się wtedy pierwsze herbaciarnie i właśnie wtedy gospodarze w swoim domu zaczęli częstować gości herbatą.
Przełomowym momentem dla handlu herbatą stała się Dynastia Tang (618 r. n.e. – 907 r. n.e.). Zwyczaj picia herbaty przywędrował z południa Chin do jej środkowej części, co było dla tamtejszej ludności czymś innowacyjnym. Nie mam na myśli to, że nie wiedzieli czym była herbata, ale gdybym miał posługiwać się kolokwializmem, powiedziałbym, że “złapali bakcyla”. Państwo uznało herbatę jako oficjalnego napoju narodowego. Kupcy poszukiwali kolejnych rynków zbytu i zaczęli sprzedawać swój towar plemionom na rubieżach kraju (granice dzisiejszego Tybetu, nieco bardziej na północ od Pekinu), kontynuując upowszechnianie drogi herbaty. Również w Dynastii Tang żyła najsłynniejsza chińska postać kultury herbacianej Lu Yu, autor świętego pisma herbaciarzy Księgi Herbat. Lu Yu odegrał znaczącą rolę w swoim fachu, między innymi opisał zasady przyrządzania naparu i picia, był pionierem w dziedzinie produkcji suszu z pąków krzewu i młodych liści, czy też zmodyfikował tradycyjną metodykę produkcji suszu herbacianego.
O ile Dynastia Tang była przełomowa dla handlu herbatą, o tyle złotą erą dla herbaty była idąca za nią Dynastia Song (960 r. n.e. – 1279 r. n.e.). Kultura drogi herbatyulegała kolejnym przemianom, z czego największą nowością był “ulepszony” przepis na parzenie herbaty, który jest bardzo podobny do dzisiejszej ceremonii gongfu cha.Na południu Chin w prowincji Fujian powstał jeden z najsłynniejszych na świecie plantacji herbaty w Górach Wuyi – wiele drogich herbat chińskich pochodzi właśnie z tego regionu. W międzyczasie doszło do licznych modyfikacji w produkcji herbaty, co w poźniejszym czasie zaowocowało nowymi jej odmianami. Ówcześni ludzie nie znali podziału herbat na rodzaje. Tamta herbata, którą pili przez trzy tysiąclecia dziś nazwalibyśmy herbatą zieloną. Od Dynastii Song począwszy nastąpił podział na dwa rodzaje herbat: zieloną i wulong (czyt. łulong) lub można zamiennie nazwać – przychylając się do tłumaczenia p. Anny Włodarczyk z blogu Morze Herbaty – turkusową (tak, wulong i turkusowa to jeden rodzaj o zamiennych nazewnictwach).
Kolejne stulecia to kolejne usprawnienia w produkcji herbaty, w wyniku czego z herbaty zielonej wykluły się herbaty żółte, czarne i białe. Ostatecznie w roku 1693 doszło do wytworzenia jeszcze jednej odmiany: herbaty czerwonej. Od tamtej pory na dobre sklasyfikowano herbatę wg sześciu rodzai, odróżnianych nazwami kolorów: zielone, wulongi, żółte, czarne, białe i czerwone.
Gdzie Wschodzi Słońce 